çin matematiği ne demek?

Çin Matematiği

Çin matematiği, bağımsız bir şekilde gelişmiş ve kendine özgü bir karaktere sahip olan, zengin ve uzun bir geçmişe sahip matematiksel gelenektir. Binlerce yıl boyunca gelişen Çin matematiği, hem pratik uygulamalar hem de teorik araştırmalar açısından önemli katkılar sağlamıştır.

Erken Dönem (MÖ 16. yüzyıl - MÖ 3. yüzyıl)

Çin matematiğinin kökleri, Shang Hanedanlığı dönemine (MÖ 1600-1046) kadar uzanır. Bu döneme ait kemikler üzerine yazılmış kehanet metinlerinde basit sayısal işlemler ve takvim hesaplamalarına dair izler bulunmaktadır.

• Zhoubi Suanjing (周髀算经): Çin'in en eski matematiksel metinlerinden biridir. Astronomi, takvim ve ölçme konularını ele alır. Pisagor teoreminin bir varyasyonunu içerir ve gök cisimlerinin yüksekliğini ölçmek için benzer üçgenler prensibini kullanır.

• Jiuzhang Suanshu (九章算术) - Dokuz Bölümlük Matematik Sanatı: Belki de Çin matematiğinin en etkili ve önemli eseridir. MÖ 2. yüzyıl ile MS 1. yüzyıl arasında derlendiği düşünülmektedir.

  • İçerik: Dokuz bölümden oluşur ve tarım, ticaret, mühendislik ve vergilendirme gibi çeşitli pratik sorunları çözmek için yöntemler sunar.
  • Konular: Kesirler, oranlar, alan ve hacim hesaplamaları, doğrusal denklem sistemleri, karekök ve küpkök alma gibi konuları içerir.
  • Önemli Katkılar: Doğrusal denklem sistemlerini çözmek için Gauss Eliminasyon Yöntemi'nin ilk örneklerinden birini sunar. Ayrıca, negatif sayıların kullanımını ve işlemlerini de içerir.

Gelişme Dönemi (MS 3. yüzyıl - MS 13. yüzyıl)

Bu dönemde Çin matematiği önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Özellikle Han Hanedanlığı ve Tang Hanedanlığı dönemlerinde matematik önemli bir yer tutmuştur.

• Liu Hui (刘徽): Jiuzhang Suanshu'ya yaptığı yorumlarla tanınır. Pi sayısının daha hassas bir değerini (3.1416) elde etmek için çokgen yöntemini kullanmıştır.
• Zu Chongzhi (祖冲之): Pi sayısının bilinen en doğru değerini (3.1415926 ve 3.1415927 arasında) hesaplamıştır. Bu değer, sonraki 900 yıl boyunca en doğru değer olarak kabul edilmiştir.
• Li Chunfeng (李淳風): Tang Hanedanlığı döneminde yaşamış bir matematikçi ve astronomdur. Matematiksel takvimler ve mühendislik hesaplamaları üzerine çalışmıştır.

Yüksek Gelişme Dönemi (MS 13. yüzyıl - MS 19. yüzyıl)

Song Hanedanlığı ve Yuan Hanedanlığı dönemleri, Çin matematiğinin zirvesi olarak kabul edilir.

• Qin Jiushao (秦九韶): Shushu Jiuzhang (数学九章) - Matematiksel İnceleme Dokuz Bölümde adlı eserinde, polinom denklemlerini çözmek için bir yöntem sunmuştur (Horner yöntemi olarak bilinir). Ayrıca Çin kalan teoremini de geliştirmiştir.
• Li Ye (李冶): Ceyuan haijing (测圆海镜) - Deniz Aynasındaki Çemberin Ölçümü adlı eseri, daireye yazılı şekillerle ilgili cebirsel problemleri çözmek için yöntemler sunar.
• Yang Hui (杨辉): Pascal üçgeninin (Çin'de Yang Hui üçgeni olarak bilinir) bilinen en eski açıklamalarından birini yapmıştır. Binom katsayılarını ve cebirsel denklemleri çözmek için bu üçgeni kullanmıştır.
• Zhu Shijie (朱世杰): Suanxue Qimeng (算学启蒙) - Matematik Çalışmalarına Giriş ve Siyuan Yujian (四元玉鉴) - Dört Değişkenli Değerli Ayna adlı eserleriyle tanınır. Siyuan Yujian, yüksek dereceli denklemleri ve serileri çözmek için yöntemler sunar ve Çin cebirinin zirvesini temsil eder.

Modern Dönem

19. yüzyılda Avrupa matematiği Çin'e girmeye başlamış ve Çin matematiği Batı matematiği ile bütünleşmiştir. Günümüzde Çin, matematik alanında önemli bir oyuncu konumundadır ve birçok Çinli matematikçi dünya çapında tanınmaktadır.

Çin Matematiğinin Karakteristik Özellikleri

• Pratik Uygulamalar: Çin matematiği, başından beri pratik sorunları çözmeye odaklanmıştır. Tarım, inşaat, ticaret ve astronomi gibi alanlarda kullanılan matematiksel yöntemler geliştirilmiştir.
• Cebirsel Odak: Çin matematiği, geometriye kıyasla cebire daha fazla önem vermiştir. Denklem çözme, sayısal yöntemler ve polinom cebiri gibi konularda önemli gelişmeler kaydedilmiştir.
• Algoritmik Yaklaşım: Çin matematiği, belirli problemleri çözmek için algoritmik yöntemlere odaklanmıştır. Bu yöntemler genellikle adım adım talimatlar şeklinde sunulmuştur.
• Sayısal Yöntemler: Çinli matematikçiler, kesin çözümler elde etmek yerine, yaklaşık çözümler bulmak için sayısal yöntemler geliştirmişlerdir. Özellikle pi sayısının hesaplanması ve denklem çözme gibi konularda bu yöntemler kullanılmıştır.

Mirası

Çin matematiği, Doğu Asya matematiği üzerinde büyük bir etkiye sahip olmuştur. Japonya, Kore ve Vietnam gibi ülkelerde matematiksel bilginin gelişimine katkıda bulunmuştur. Ayrıca, Batı matematiğinin gelişimi üzerinde dolaylı bir etkisi olmuştur. Özellikle, ondalık sayı sistemi ve cebirsel notasyon gibi Çin matematiğine ait kavramlar, daha sonra Avrupa'ya yayılmıştır.

Önemli Kavramlar ve Terminoloji

• Hesap Çubuğu (算筹): Çin'de sayıları temsil etmek ve aritmetik işlemler yapmak için kullanılan bir araçtır.
• Tian yuan shu (天元术): Yüksek dereceli denklemleri çözmek için kullanılan bir cebirsel yöntemdir.
• Çin Kalan Teoremi (孙子定理): Eş zamanlı kongrüansları çözmek için kullanılan bir teoremdir. Çin Kalan Teoremi
• Pascal Üçgeni (杨辉三角): Binom katsayılarını temsil eden bir üçgendir. Pascal Üçgeni

Bu makale, Çin matematiğinin genel bir özetini sunmaktadır. Daha detaylı bilgi için, yukarıda bahsedilen matematiksel metinleri ve ilgili akademik çalışmaları inceleyebilirsiniz.